Να μας λέμε πούστηδες ή όχι;

Αφιέρωμα: Γλώσσα & ομοφυλοφιλία

Η επανοικειοποίηση των υβριστικών λέξεων είναι πετυχημένη πρακτική σε κάποιες χώρες. Συμφωνούμε να χρησιμοποιούμε οι ίδιοι αυτές τις προσβλητικές λέξεις; 614 γκέι Ελληνίδες και Έλληνες απαντούν.

του Λύο Καλοβυρνά / στατιστική ανάλυση: Κωστής Σπηλιώτης

«Πουστάρα!» «Ανώμαλη!» Είτε όταν μας πετάνε κατάμουτρα είτε όταν τις ψιθυρίζουν πίσω από την πλάτη μας, τέτοιες λέξεις μας εξοργίζουν και μας τρομάζουν. Εδώ και κάποιες δεκαετίες το γκέι απελευθερωτικό κίνημα παγκοσμίως προσπαθεί να ανακτήσει τις λέξεις που χρησιμοποιούνται βίαια και υβριστικά εναντίον των ομοφυλόφιλων. Όταν πάρουμε αυτές τις λέξεις και τις επαναπροσδιορίσουμε δίνοντάς τους νέα, θετική σημασία, τότε αυτή η διαδικασία λέγεται επανοικειοποίηση.

Σε ορισμένες γλώσσες η επανοικειοποίηση προσβλητικών όρων έχει πετύχει πλήρως. Στα γερμανικά (Schwul), στα δανέζικα (bøsse) και τα σουηδικά (bög), αυτές οι λέξεις παλιά ήταν βρισιές (αντίστοιχες του «πούστης»), αλλά σήμερα χρησιμοποιούνται κανονικότατα σε επίσημα κείμενα του κράτους (π.χ. Εθνική Ένωση Πούστηδων & Λεσβιών Δανίας, Αγωγή Υγείας για Πούστηδες). Περισσότερα για την επανοικειοποίηση και την ιστορία της διαβάστε εδώ.

Όχι, είναι χαζή / βλαβερή ιδέα!

Από τους 615 που απάντησαν στην έρευνα του 10%, η πλειοψηφία (45-55%) δεν συμφωνεί με την επανοικειοποίηση των λέξεων, θεωρώντας την ανόητη («Και να αλλάξουν σημασία αυτές, θα βρεθούν άλλες») ή ακόμη και βλαβερή («η χρήση τους είναι μια μορφή κοινωνικής επίθεσης ή / και αποδοχής της», «αυτομάτως δίνουμε δικαίωμα και στους άλλους να τις χρησιμοποιήσουν», «έτσι διαιωνίζουμε λάθος αντιλήψεις και δεν βοηθάμε στην προσπάθεια ισότητας»).

Να πάρουμε τις λέξεις πίσω!

Το 22% των αντρών και το 20% των γυναικών είναι απόλυτα υπέρ. Το 30% των αντρών και το 27% των γυναικών συμφωνεί με την ανάκτηση υπό προϋποθέσεις ή δεν είναι βέβαιο. «Χρησιμοποιώντας τες αφοπλίζουμε εκείνον που μας "βρίζει", και δεν του αφήνουμε περιθώρια να μας πληγώσει».

Παίζει ρόλο η ηλικία;

Οι μικρότερες ηλικίες διαφωνούν περισσότερο με την ανάκτηση των λέξεων, αλλά όχι κατά πολύ. Το 52% των κάτω των 25 είναι κατά της ανάκτησης, ενώ στις/τους πάνω από τα 25 το ποσοστό που διαφωνεί περιορίζεται στο 44-45%. Στις ηλικίες 25-35 το ποσοστό που συμφωνεί υπό προϋποθέσεις με την ανάκτηση ή δεν είναι βέβαιο ανεβαίνει από το 28,5% στο 35%.

Η επανοικειοποίηση πετυχαίνει;

Δεν υπάρχουν σίγουρες συνταγές για να στεφθεί με επιτυχία η επανοικειοποίηση μιας λέξης. Ωστόσο έχουμε αρκετά παραδείγματα από το εξωτερικό που η επανοικειοποίηση έχει πετύχει (και όχι μόνο όσον αφορά τη ΛΟΑΤ κοινότητα).

Τι είπαν για την επανοικειοποίηση όσες/οι απάντησαν:

Επιχειρήματα υπέρ της επανοικειοποίησης

• 

  Η χρήση άσχημων χαρακτηρισμών από τους ίδιους τους gay/λεσβίες τις κάνει να χάνουν τη δύναμη τους.
• Οι λέξεις έχουν το νόημα που τους δίνουμε εμείς. Από την στιγμή που είμαστε συνειδητοποιημένοι και άνετοι με τον εαυτό μας και με τους γύρω μας, τότε η "κακιά" λέξη "πούστης" (και λοιπές λέξεις), αποκτούν ουδέτερο "φορτίο".
• Βοηθάει γιατί αφαιρούμε τη δύναμη και τη βία που έχουν όταν τις χρησιμοποιούμε εμείς οι ίδιοι. Τις αφοπλίζουμε.
• Κάνουμε τους άλλους που τις λένε με κακό σκοπό γελοίους.
• Είναι η καλύτερη άμυνα προς όλους αυτούς οι οποίοι χρησιμοποιούν τέτοιες λέξεις για να προσβάλλουν τους άλλους. Με αυτόν τον τρόπο δείχνεις ότι έχεις συμφιλιωθεί με τον εαυτό σου και έτσι ουσιαστικά οι λέξεις αυτές χάνουν την κακή ιδιότητα για την οποία χρησιμοποιήθηκαν αρχικά.
• Η χρήση τους "αίρει" κατά μία έννοια την κακή έννοια του κάθε όρου.
• Γενικώς συμφωνώ με την χρήση τους προκειμένου να αποδομήσουμε την αρνητικότητα που φέρουν. Ίσως όμως με το "ανώμαλος/η" να έχουμε αποτελέσματα αντίθετα από τα ζητούμενα, άρα είμαι αρνητικός στη χρήση της.
• Καλύτερα να τις χρησιμοποιούμε και εμείς ώστε να σταματήσουν να θεωρούνται βρισιές και άρα να τους στερήσουμε κάτι που θεωρούν "όπλο".
• Το χιούμορ και ο αυτοσαρκασμός είναι μεγάλα όπλα. Προσωπικά χρησιμοποιώ τις "υβριστικές" λέξεις καθημερινά, όταν κάτι το ακούς συχνά το συνηθίζεις και παύει να σου κεντρίζει τη προσοχή. Είτε θετικά είτε αρνητικά. Αυτό ισχύει και για μας τους ανώμαλους και για τους άλλους τους κανονικούς!
• Είναι ok σε ένα βαθμό, αν και πιστεύω ότι χρειάζεται πολύς χρόνος για να απενοχοποιήσουν τέτοιου είδους λέξεις.
• Ανάλογα με το ποια λέξη και σε τι context. Είναι ίσως χρήσιμο, αλλά είναι και μια εύθραυστη ισορροπία.
• Με το να τις χρησιμοποιούμε εμείς οι ίδιοι ως προσδιορισμό του ποιοι είμαστε, αρχίζουν οι λέξεις αυτές και χάνουν την αρχική αρνητική σημασιολογία που τους έχει δοθεί. Παίρνουν καθαρά τον ρόλο προσδιορισμού και χαρακτηρισμού μιας πραγματικής ανθρώπινης ιδιότητας, πλέον απενοχοποιημένης, πράμα που κάνει και τις λέξεις να χάνουν τον αρνητισμό που αρχικά τις διακατείχε.
• Η επανοικειοποίηση κακοποιητικών λέξεων κατά κάποιο τρόπο τις αποχρωματίζει. Το να ακούς έναν ομοφυλόφιλο άνδρα να αυτοαποκαλείται πούστης, πέρα από τον αυτοσαρκασμό που εμπεριέχει μια ανάλογη δήλωση, δείχνει ότι δε φοβάται τη λέξη και ότι έχει αποβάλλει την αρνητική χροιά που της έχει αποδοθεί. Μια λέξη αποκτά σημασία από τον τρόπο που χρησιμοποιείται. Όταν χρησιμοποιείς ο ίδιος μια λέξη που χρησιμοποιείται απαξιωτικά ή προσβλητικά για τον εαυτό σου, δείχνεις ότι έχεις επαναξιολογήσει το νόημα αυτής της λέξης και ότι του προσδίδεις μια εντελώς διαφορετική χροιά, αυτήν της αυτοαποδοχής. Παρ' όλα αυτά, οφείλουμε να έχουμε στο νου μας ότι μια τέτοια χρήση ενέχει κινδύνους για άτομα εκτός της κοινότητας, αφού μπορεί να το θεωρήσουν τη βάση των στερεοτύπων τους.
• Εξαρτάται από τα συμφραζόμενα. Ναι όταν χρησιμοποιούντα σε χιουμοριστικό-αυτοσαρκαστικό πλαίσιο, όχι όταν τις χρησιμοποιούμε σε επίσημο λόγο.
• Χρησιμοποιώντας αυτές τις λέξεις αφαιρούμε το "δηλητήριο" από το νόημά τους.
• Εμείς οι ίδιοι δίνουμε την δύναμη στις λέξεις, αν τις χρησιμοποιούμε οι ίδιοι, χάνουν σταδιακά την δύναμη τους και την δύναμη να μας προσβάλλουν όταν χρησιμοποιούνται από τους άλλους.
• Επανοικειοποίηση αλλά σίγουρα με ένα συναισθηματικό και ηθικό κόστος μέχρι ν' απενοχοποιηθούμε από λέξεις, πεποιθήσεις, αντιλήψεις και αναφορές.
• Από την μία πλευρά, αν απενοχοποιήσουμε αυτές τις λέξεις δεν θα προκαλούν πόνο, είναι λοιπόν ένας τρόπος άμυνας. Από την άλλη μεριά θεωρώ ότι δεν πρέπει να κάνουμε χρήση αυτών των λέξεων διότι κατά αυτόν τον τρόπο φαίνεται να δεχόμαστε το περιεχόμενό τους.
• Μάλλον έτσι καταφέρνουμε να ξεπεράσουμε την αρνητική σημασία που έχουν για εμάς.
• Αφαιρείται η δύναμη από τη βρισιά έτσι.
• Χρησιμοποιώντας λέξεις που είναι προσβλητικές απέναντι μας, μας βοηθάει να διακωμωδήσουμε την κατάσταση, έτσι ώστε να μειώσουμε την δύναμη της λέξης.
• Συμφωνώ απολύτως. Πρέπει να αφαιρέσουμε το φαρμάκι από τις λέξεις που τους έχουν προσδώσει οι ομοφοβικοί.
• Πολλές φορές είναι αντιαισθητική η χρήση τους αλλά καταλαβαίνω τη σημασία μιας τέτοιας χρήσης.
• Είναι εξαιρετικά σημαντικό να κάνουμε δικές μας τις λέξεις με τις οποίες κάποιοι νομίζουν ότι μας προσβάλλουν. Χρησιμοποιώντας τες αφοπλίζουμε εκείνον που μας "βρίζει", και δεν του αφήνουμε περιθώρια να μας πληγώσει.
• Από την μια πλευρά είναι άσχημο να αυτοαποκαλείσαι με την λέξη που χρησιμοποιούν σαν βρισιά , αλλά από την άλλη μπορείς να σοκάρεις τον άλλο χρησιμοποιώντας την για τον εαυτό σου, κυρίως όταν αυτό που βλέπει δεν ανταποκρίνεται στο στερεότυπο που έχει στο μυαλό του.
• Μου δίνει δύναμη.

Επιχειρήματα κατά της επανοικειοποίησης

• Δεν είναι θέμα επανοικειοποίησης να χρησιμοποιούμε κάτι που μας ενοχλεί, θάρρητα στους υβριστές μου δεν δίνω.
• Είναι λάθος. Οποιαδήποτε λέξη προσβάλλει την ανθρώπινη υπόσταση δεν πρέπει να χρησιμοποιείται.
• Δεν μ' αρέσει κάτι τέτοιο γιατί είναι σαν να βρίζουμε τoν εαυτό μας.
• Με το να τις χρησιμοποιούμε δεν τις εξευμενίζουμε αλλά επιβεβαιώνουμε την χαμηλή αυτοεκτίμηση που έχουν πολλοί ομοφυλόφιλοι και την προσπάθεια να προκαλούν συνεχώς με κάθε τρόπο.
• Θεωρώ ότι είναι λάθος καθώς έτσι διαιωνίζουμε λάθος αντιλήψεις και δεν βοηθάμε στην προσπάθεια ισότητας.
• Αν χρησιμοποιούμε εμείς οι ίδιοι αυτές τις λέξεις, αυτομάτως δίνουμε δικαίωμα και στους άλλους να τις χρησιμοποιήσουν.
• Η χρήση τέτοιων λέξεων δεν προάγει ούτε τον σεβασμό ούτε την ισότητα που πρέπει να υπάρχει ανάμεσα στους ανθρώπους ανεξαρτήτως σεξουαλικού προσανατολισμού.
• Δεν θα κόψω την καλημέρα σε κάποια που το κάνει αλλά βρίσκω πως αυτές οι λέξεις έχουν πολύ αρνητική επίδραση και μπόλικη ιστορία. Όσο και να θέλω να τις πω, πονάει το στόμα μου όταν προσπαθώ. Για μένα είναι καλύτερο να προσπαθεί κανείς ν' αποφεύγει τη χρήση τους, γιατί είναι μια μορφή κοινωνικής επίθεσης ή / και αποδοχής της.
• Είναι σαν να αναπαράγουμε και να ευνοούμε την χρήση αυτών των λέξεων.
• Αντιλαμβάνομαι τη λογική αλλά θεωρώ ότι η εν λόγω πρακτική στην καλύτερη δεν προσφέρει τίποτα, στη χειρότερη απλώς επιβεβαιώνει όσους κακοπροαίρετα θα σκεφτούν ότι ακόμα και εμείς δεχόμαστε το "πρόβλημά" μας με το γνωστό σκεπτικό "εδώ δεν ντρέπεται αυτός να τον λένε (π.χ.) πούστη, θα ντραπώ εγώ να τον πω;".
• Μπορεί να μας κάνει να αισθανόμαστε χειρότερα.
• Δεν συμφωνώ, τους δίνουμε τροφή και πάτημα για να τα λένε και αυτοί.
• Δεν το 'χω σκεφθεί ποτέ αυτό το θέμα, μου κινήσατε όμως το ενδιαφέρον να το ψάξω. Νιώθω πως όταν εμείς χρησιμοποιούμε αυτές τις λέξεις (πούστης, λούγκρα κτλ.) είναι σαν να αποδεχόμαστε τους χαρακτηρισμούς που με κακοποιητικό τρόπο μας έχουν αποδώσει και σαν να νομιμοποιούμε την κακοποίηση. Θεωρώ ότι τέτοιες λέξεις θα πρέπει να θεωρούνται λεκτική επίθεση, να απαγορεύονται και να τιμωρούνται από το νόμο, κι όχι να τις υιοθετούμε κι εμείς.
• Δεν ξέρω αν θα ήταν θετικό ή αρνητικό. Κάποιους θα τους αποθάρρυνε, αλλά άλλους θα τους ενθάρρυνε να συνεχίσουν την λεκτική βία, μιας και θα θεωρούσαν πως και οι ίδιοι δεχόμαστε την "αρρώστια" μας.
• Η σημασιολογική αποφόρτιση λέξεων έχει αποτέλεσμα όταν χρησιμοποιούνται όροι και έννοιες του "αντιπάλου", ώστε να θολώσει το εννοιολογικό τους πεδίο και συνεπώς να αποδυναμωθεί η έντασή και ο χαρακτήρας τους. Αυτό που έχει σημασία είναι να ενδυναμώσουμε τα επίπεδα αυτογνωσίας, ούτως ώστε οι όροι και οι λέξεις όταν χρησιμοποιούνται από τους αντιπάλους να μην επιβαρύνουν την προσωπική μας ηρεμία και ψυχοσύνθεση. Κοντολογίς, "ναι, είμαι πούστης, τι πρόβλημα έχεις;" όταν σε αποκαλέσει κάποιος έτσι, αλλά όχι απρόκλητα "εμείς οι πούστηδες διεκδικούμε..."
• Διαφωνώ, έτσι υποβιβάζουμε οι ίδιοι τους εαυτούς μας.
• Δεν νομίζω ότι χρησιμοποιώντας τις υβριστικές λέξεις τις επανοικειοποιούμε. Στα μάτια των στρέιτ νομίζω ότι φαινόμαστε γελοίοι. Δεν θα σταματήσουν να τις χρησιμοποιούν, ούτε θα χάσουν την κακιά χροιά τους, απλά τους φαίνεται αστείο.
• Διαφωνώ κάθετα, κυρίως για το πούστης και το ανώμαλος. Δεν υπάρχει ούτε 1% πιθανότητα να "επαναοικειοποιηθούμε" αυτές τις λέξεις, άλλωστε πότε τις είχαμε οικειοποιηθεί, για να τις επαναοικειοποιηθούμε τώρα; Αυτές οι queer λογικές μας απομονώνουν από την κοινωνία ΑΚΟΜΑ περισσότερο.
• Αν δε σταματήσει η χρήση των στερεότυπα αρνητικών λέξεων από τη κοινότητα, τότε δε πρόκειται να γίνει από κανέναν. Δεν είναι θέμα επανοικειοποίησης, είναι θέμα ακτιβισμού και σωστού παραδείγματος από μέρος μας. Προσωπικά, το γεγονός ότι πολλά μελή της κοινότητας χρησιμοποιούν τέτοιες λέξεις με έχει αποτρέψει αμέτρητες φόρες από το να συμμετάσχω σε δραστηριότητες και δράσεις.
• Είναι "εσωτερικός" ρατσισμός. Δεν βοηθάμε να σταματήσει η χρήση τους και να αντικατασταθούν από μη ρατσιστικά φορτισμένες λέξεις.
• Είναι προσβλητικό για εμάς τους ίδιους. Χάνεται ο αυτοσεβασμός μας και δίνουμε κίνητρο και στους άλλους να μας λένε έτσι.
• Καταλαβαίνω ότι γίνεται για να ξορκίσουμε την υβριστική τους σημασία αλλά δεν το θεωρώ ιδιαιτέρα αποτελεσματικό, προκειμένου να εξαλείφει ένα τέτοιου είδους λεξιλόγιο γενικότερα!
• Δεν είναι οι λέξεις που μετράνε, είναι η επιθετικότητα πίσω από τις λέξεις. Και να αλλάξουν σημασία αυτές, θα βρεθούν άλλες.

Ταυτότητα έρευνας

Στην έρευνα του 10% απάντησαν συνολικά 614 άτομα.