Γκντουπ!
Βιβλίο
«Γκέι είναι άντρες που προτιμάνε άντρες». «Από τι;»
του Παναγιώτη Ευαγγελίδη
Το Γκντουπ! Το μυστικό ημερολόγιο της Λίνας είναι το πρώτο παιδικό βιβλίο του Λύο Καλοβυρνά, ο οποίος παίζει για ακόμα μια φορά, κάτω από διαφορετικό μανδύα, με τα θέματα και τις εμμονές που έχει ως συγγραφέας με τη γλώσσα, την οικογένεια και την παιδική εκδοχή του κόσμου.
Η Λίνα, η μικρή ηρωίδα του βιβλίου, κολυμπάει μέσα στις λέξεις και τις πολλαπλές τους χρήσεις και σημασίες και εξανίσταται μην μπορώντας να εννοήσει το σύμπαν των μεγάλων που έχουν μεταφορικοποιήσει τις λέξεις και έτσι ζουν σε ένα παράλληλο σύμπαν· ίδια γλώσσα, διαφορετική προσέγγιση της ζωής και των πραγμάτων.
Η Λίνα μεγαλώνει σε ένα μεσοαστικό σπίτι με μορφωμένους και προοδευτικούς γονείς που με υπομονή και όπως μπορούν της εξηγούν τα μυστήρια των γλωσσικών λαβυρίνθων στους οποίους περιπλανιέται γεμάτη απορίες και πόθους. Είναι ανεξάρτητη και έχει αυτό που από μια οπτική μεγάλου ονομάζουμε εγωισμό του παιδιού.
Ανάμεσα στην κυριολεκτική και τη μεταφορική έννοια των λέξεων υπάρχει ένας τεράστιος χώρος που μπορεί να γεννήσει παρεξηγήσεις, γέλιο, ανατροπή στερεότυπων, ευφυή σχόλια και νέες δημιουργικές προσεγγίσεις της ζωής, της γλώσσας, της σχετικότητας του νοήματος των πραγμάτων.
Ο Φρόυντ λέει ότι το αστείο είναι ένας μηχανισμός-εύρημα της ψυχικής οικονομίας για να μπορέσει ο άνθρωπος να απολαύσει την ευφορία του αυθόρμητου γέλιου που απώλεσε με την ενηλικίωση, γιατί όπως λέει: «ως παιδιά αγνοούσαμε το κωμικό, ήμασταν ανίκανοι να παράγουμε ευφυολογήματα και δεν είχαμε ανάγκη το χιούμορ για να νοιώθουμε ευτυχισμένοι στην ζωή».
Διαβάζοντας το Γκντουπ άθελά μου γέλασα τουλάχιστον μία φορά κατά μέσο όρο σε κάθε σελίδα. Γέλιο αυθόρμητο, αβίαστο, χωρίς σκέψη. Λειτούργησε μέσα μου ο μηχανισμός του γέλιου, επέστρεψε η ελευθερία του παιχνιδιού και παρόλο που κάθε φορά με το μυαλό μου κοίταγα πίσω να δω τι με έκανε να γελάσω, δεν το θεωρούσα πια με τον ενήλικό μου νου και τόσο άξιο γέλιου. Να όμως που στη συνέχεια, μέσα σε μερικά λεπτά, ξαναγελούσα.
Οι ίδιες οι λέξεις γίνονταν ο καταλύτης και ανατροπέας της ενήλικης ματιάς πάνω στα πράγματα. Η ζωή, και η γλώσσα που την ντύνει, έγιναν ένα παιχνίδι, ένα παζλ που μπορούσα να βάλω σε όποια σειρά ήθελα, και έτσι να κάνω τη ζωή μου ένα εξελιγμένο παιχνίδι, αυτό που διακόπηκε με το μεγάλωμα και την ενηλικίωση. Οι αναστολές καταργούνται και παραδινόμαστε στην απόλαυση του παιχνιδιού όπως ένα παιδί.
Όλο αυτό το παιχνίδι με τις λέξεις και βάζοντάς μας μέσα στη βάρκα του χιούμορ και του γέλιου είναι μια ευκαιρία για τον συγγραφέα να εκθέσει τις απόψεις του επί παντός επιστητού, μέσα από τις απαντήσεις γονέων, θείων, φίλων, δασκάλων και συγγενών στις ερωτήσεις και απορίες της Λίνας, δημιουργώντας μια βάση αλήθειας η οποία θα λειτουργήσει ως θεμέλιο όπου θα πατήσει το παιδί για να πορευτεί μέσα σε όλα τα δύσκολα που το περιμένουν.
Θα μάθει ότι ο θείος της είναι γκέι και αυτό είναι εντάξει, όπως και ότι η αγάπη δεν τελειώνει, απλά μετασχηματίζεται σε κάτι άλλο και ότι κι αυτό ακόμα το διαζύγιο των γονιών της είναι εντάξει, ευκαιρία μάλιστα για δύο σπίτια και περισσότερα δωμάτια αντί για ένα.
Είναι η αγωγή μιας μικρής κοπέλας-μπόμπιρα που δεν ξέρω αν υπάρχει, αλλά με την οποία σίγουρα ταυτιζόμαστε σε πολλά, χαμογελάμε για άλλα και αναλογιζόμαστε για άλλα τόσα. Κι έτσι έχουμε την εξέλιξη της ανάπτυξης ενός ανθρώπου που έχει πιθανότητες να είναι κανονικός και μ' αυτό εννοώ να έχει πρόσβαση στην ευτυχία και τη χαρά καθώς και την γνώση βασικών ισορροπιών για την επιβίωση, εφοδιασμένος με όπλα για να περνάει καλύτερα.
Το γέλιο είναι ανακούφιση και βάλσαμο και η παιδεία όπλο για μια καλύτερη επικοινωνία και μια ζωή που δεν θα σταματήσει ποτέ να αναρωτιέται και να επινοεί τον εαυτό της και τρόπους σύνδεσης με τους άλλους. Ακόμα και η ανατροπή στερεότυπων όπως το ότι το παιδί εξ ορισμού πρέπει να δυστυχεί λόγω του διαζυγίου των γονιών του γίνεται αφετηρία γέλιου και μιας φρέσκιας αντιμετώπισης παγιωμένων σχημάτων.
Αντί να πούμε δυστυχία αρκεί να πούμε ευτυχία και με μια απλή αναδιάταξη της σχέσης μας με την γλώσσα λιγοστεύουμε κάθε φορά την ποθητή απόσταση που μας χωρίζει απ' τη γαλήνη.
Γκντουπ είναι ο ήχος που κάνει το μεταφορικό νόημα των λέξεων όταν πέφτει και αφήνει τη λέξη γυμνή στην αμεσότητά της. Ο ήχος του σιδερένιου μανδύα της ενηλικίωσης όταν σωριάζεται αφήνοντας τον παιδικό εαυτό να αναδυθεί και να ξεφαντώσει. Η σύγκρουση ανάμεσα στις δύο αυτές όψεις της λέξης προκαλεί το απελευθερωτικό γέλιο.
Ταινίες και πορτοκάλια
Χτες βράδυ είδαμε τους X-ΜΕΝ στο ντιβιντί με τη μαμά και τον μπαμπά. Ο μπαμπάς έκανε σαν τρελός μ' αυτή την ταινία. Τα διάβαζε, λέει, από μικρός σε κόμικ και ήταν το αγαπημένο του. Είναι κάτι μεταλλαγμένοι που εξωτερικά μοιάζουν σαν όλους τους ανθρώπους αλλά μέσα τους είναι διαφορετικοί, και οι κανονικοί μέσα σε εισαγωγικά άνθρωποι δεν τους φέρονται καλά, επειδή τους θεωρούνε ανώμαλους.
Ήταν ωραία ταινία και πολύ μ' άρεσε αυτός που είχε φτερά στην πλάτη και πετούσε και έσωσε τον μπαμπά του, αν κι ο μπαμπάς του ήταν κακός άνθρωπος και ήθελε να του τα κόψει.
«Ποιο είναι το ηθικό δίδαγμα της ταινίας;» με ρώτησε η μαμά όταν τέλειωσε.
Την κοίταξα και κούνησα το κεφάλι μου. Τι βλακείες! Μόνο οι μύθοι του Αισώπου έχουν ηθικό δίδαγμα, όχι οι ταινίες του Χόλιγουντ.
«Όλα έχουν ηθικό δίδαγμα, Λίνα. Μέχρι κι ένα τραγούδι μπορεί να έχει».
«Έχει ηθικό δίδαγμα το Μωρό μου σόρρυ, αλλά βρήκα καλύτερο αγόρι;» ρώτησα.
«Καλά, όχι όλα τα τραγούδια».
«Πώς κι αυτό έχει», πετάχτηκε ο μπαμπάς: Φρόντισε τη σχέση σου, αλλιώς υπάρχουν κι αλλού πορτοκαλιές που κάνουν πορτοκάλια». Κοίταξε τη μαμά παράξενα κι η μαμά τον κοίταξε πιο παράξενα. Τι σχέση έχουνε τα πορτοκάλια με τ' αγόρια και τα τραγούδια; Θα με τρελάνουνε!
«Υπάρχουν κι αλλού πορτοκάλια, αλλά προσοχή μη σου βγούνε ξινά», είπε η μαμά σ' εμένα αλλά κοιτάζοντας τον μπαμπά. Μετά κοίταξε εμένα:
«Για πες μου λοιπόν, ποιο είναι το ηθικό δίδαγμα των Χ-ΜΕΝ;»
«Να είσαι πρωταγωνιστής, γιατί τότε ό,τι και να πάθεις, στο τέλος γλιτώνεις».
Δεν πρέπει να ήταν αυτό που περίμενε η μαμά γιατί δάγκωσε τα χείλια της.
«Άλλο;»
«Έχει κι άλλο;»
Δεν μπορούσα να σκεφτώ άλλο.
«Το ηθικό δίδαγμα», είπε η μαμά, «είναι να δέχεσαι τους ανθρώπους όπως είναι, κι ας μην είναι σαν κι εσένα».
Δεν καταλάβαινα.
«Ο τέτοιος, ο μπαμπάς αυτού με τα φτερά, τον θεωρούσε ανώμαλο απλά και μόνο επειδή ήταν διαφορετικός. Ήθελε να τον αλλάξει με το ζόρι, με τη δικαιολογία ότι το έκανε για το δικό του καλό. Αλλά ποιος ξέρει τι είναι καλό για κάποιον; Το θέμα είναι να δεχόμαστε τους ανθρώπους όπως είναι, κι ας είναι διαφορετικοί από εμάς».
«Εννοείς τους μαύρους και τους Κινέζους;» είπα, καταλαβαίνοντας πού το πάει.
«Και τους μουσουλμάνους και τους τσιγγάνους και τους γκέι».
«Τους ποιους;»
«Τους γκέι».
«Τι είναι γκέι;»
Ο μπαμπάς σηκώθηκε από τον καναπέ.
«Γκέι είναι άντρες που προτιμάνε άντρες».
«Από τι;»
«Από τις γυναίκες;»
«Όπως εγώ προτιμώ το παγωτό φράουλα από το παγωτό λεμόνι;»
«Όχι ακριβώς. Κάποιοι άντρες ερωτεύονται άντρες. Και κάποιες γυναίκες ερωτεύονται γυναίκες».
Την κοίταξα.
«Γίνεται αυτό;»
«Έλα μου ντε!» είπε ο μπαμπάς κι η μαμά τον αγριοκοίταξε.
«Ναι γίνεται. Κι αν θες να μάθεις, Λίνα μου, η ταινία Χ-ΜΕΝ είναι γκέι ταινία».
«Τι 'ναι λέει;» φώναξε ο μπαμπάς και πνίγηκε με την μπίρα.
«Είναι ταινία που μιλάει για την αποδοχή των άλλων όπως είναι, κι ας τους θεωρούν κάποιοι ανώμαλους».
Μου εξήγησε λοιπόν η μαμά ότι οι γκέι είναι άντρες που ερωτεύονται άντρες και ζούνε μαζί σαν ζευγάρι και παντρεύονται, αλλά ορισμένοι άνθρωποι δεν τους συμπαθούνε και τους λένε αδερφές και άλλα κακά λόγια. Όμως αυτά είναι βλακείες, γιατί κι οι γκέι είναι σαν τους άλλους ανθρώπους.
«Σαν εσένα κι εμένα και τον μπαμπά», πρόσθεσε η μαμά.
«Θα σου 'λεγα τώρα τίποτα», είπε ο μπαμπάς.
«Και σαν τον θείο Κώστα», είπε η μαμά σ' εμένα, αλλά κοιτάζοντας τον μπαμπά. Μ' εκνευρίζει όταν μιλάνε σε μένα αλλά κοιτιούνται μεταξύ τους.
Εγώ τον συμπαθώ τον θείο Κώστα. Έχει πολλή πλάκα. Δεν έρχεται συχνά σπίτι γιατί μένει μακριά και ταξιδεύει λόγω δουλειάς, αλλά όποτε έρχεται περνάμε τέλεια. Πιο τέλεια απ' ό,τι περνάμε με τον άλλον αδερφό του μπαμπά, τον θείο Μάκη με τον διαβήτη, που είναι πολύ αυστηρός και καθόλου αστείος και τον βαριέμαι απίστευτα.
«Δηλαδή ο θείος Κώστας ερωτεύεται άντρες;» ρώτησα.
«Ναι».
«Γιατί δεν μας το είπανε στο σχολείο;»
«Γιατί... δεν έχουν προλάβει να σας τα πουν όλα ακόμα».
«Δηλαδή κάποιοι άντρες ερωτεύονται άντρες. Και κάποιες γυναίκες ερωτεύονται γυναίκες;» ρώτησα για να βεβαιωθώ.
«Ακριβώς. Το θέμα είναι να ερωτεύεσαι. Αυτό έχει σημασία», είπε η μαμά.
Το σκέφτηκα λιγάκι. Δεν το είχα δει πουθενά, αλλά και το Λονδίνο δεν το έχω δει και υπάρχει.
«Μπορώ κι εγώ να γίνω γκέι;»
«Να τα μας....» είπε ο μπαμπάς χτυπώντας τις παλάμες του στα μπούτια του. Η μαμά του κούνησε το κεφάλι όπως κάνουμε σε κάποιον όταν θέλουμε να του πούμε κούνια που σε κούναγε αλλά βαριόμαστε να το πούμε με λόγια και το λέμε με το κεφάλι.
«Δεν είναι κάτι που επιλέγεις, όπως το να γίνεις γιατρός ή υδραυλικός. Γεννιέσαι έτσι», είπε η μαμά. «Και καλά θα κάνει ο μπαμπάς σου να το χωρέσει στο μυαλό του».
Τώρα κούνησε ο μπαμπάς το κεφάλι του. Ίσως για να κάνει χώρο να το χωρέσει. Εγώ δεν είπα τίποτα αλλά τα σκέφτηκα αυτά. Όχι πολύ γιατί ήρθε η ώρα να πάω για ύπνο και μετά τα ξέχασα.
