Αφιέρωμα

Psycho Penis

Το πέος στο ντιβάνι

του Γιώργου Κούκη, ψυχιάτρου-ψυχοθεραπευτή

Στην ελληνική γλώσσα το σεξ παρουσιάζεται ως ακραία εξουσιαστική διαδικασία και η διείσδυση ως επιβολή. Όμως η «μερίδα του λέοντος» επιθετικότητας αποδίδεται στο φαλλό.

«Η δε γυνή να φοβήται τον άνδρα». Αυτή η φράση, ακολουθούμενη ή όχι από ποδοπάτημα φεμινιστικής διαμαρτυρίας, είναι μία από τις πολλές που στοιχειοθετούν τη χριστιανική άποψη περί ιεράρχησης των δύο φύλων. Το γεγονός ότι η ενδόγαμη αναπαραγωγική συνουσία θεωρείται η μόνη ευλογημένη μορφή σεξουαλικότητας, τουλάχιστον στις τρεις μονοθεϊστικές θρησκείες, δεν εμποδίζει τις τελευταίες να δίνουν σημαντικό προβάδισμα στον άνδρα, παρ’ ότι τα δύο φύλα είναι εξίσου απαραίτητα στην αναπαραγωγή. Τι συμβαίνει όμως σε άλλους χώρους μελέτης της ψυχής, λιγότερο θεοσεβείς;

Ο Ζίγκμουντ Φρόυντ, θεμελιωτής της ψυχανάλυσης, υποστήριξε ότι η θηλυκότητα βιώνεται κατ’ αρχήν αρνητικά, ως βαρύ ανατομικό έλλειμμα. Δηλαδή, ότι το κορίτσι προνηπιακής και νηπιακής ηλικίας αντιλαμβάνεται πως η κλειτορίδα του είναι μικρότερη από το πέος οποιουδήποτε συνομήλικου αγοριού, ενώ η ύπαρξη σχισμής αντί όρχεων τού δημιουργεί την εντύπωση ότι γεννήθηκε ευνουχισμένο. Αναπτύσσεται λοιπόν εχθρότητα προς τη μητέρα που το γέννησε, μαζί με περιφρόνηση επειδή η μητέρα είναι επίσης «ακρωτηριασμένη». Ο πατέρας καθίσταται ελκυστικός: συνδεόμενο μαζί του, το κορίτσι μπορεί να αποκτήσει συμβολικό πέος, δηλαδή παιδί.

Κατά Φρόυντ, οι καταβολές της αρρενωπότητας τίθενται στην ίδια περίοδο, ωστόσο τα ζητήματα εδώ είναι διαφορετικά: το αγόρι διαθέτει πέος και όρχεις, οπότε αναπτύσσει επιθυμία διείσδυσης στη μητέρα. Πολλοί φραγμοί αναστέλλουν αυτή την επιθυμία, μεταξύ αυτών η ύπαρξη ενός υπερεξοπλισμένου ανταγωνιστή, δηλαδή του πατέρα. Κορίτσια και αγόρια φοβούνται εξίσου τις συνέπειες των υπερφιλόδοξων επιθυμιών τους. Αναπτύσσουν λοιπόν αντιρροπιστικές τάσεις, όπως έρωτα προς τον ομόφυλο γονέα και αποστροφή προς τον ετερόφυλο, όπως επίσης έρωτα ή αποστροφή και προς τους δύο. Υπάρχει ωστόσο ποιοτική διαφορά των φόβων κατά φύλο: το κορίτσι φοβάται τον υποβιβασμό από ελκυστικό σε απορριπτέο, ενώ το αγόρι φοβάται τον ευνουχισμό, δηλαδή τον υποβιβασμό σε κορίτσι.

Η ψυχανάλυση έχει κατηγορηθεί και κατηγορείται για έλλειψη επιστημονικότητας επειδή η θεωρία της, όπως και η πρακτική της αξία, δεν μπορούν να τεκμηριωθούν επαρκώς, πράγμα που ισχύει για κάθε σχολή ψυχολογικής σκέψης. Επίσης για κάθε ιδεολογία, φιλοσοφία, θρησκεία.

Ο ψυχαναλυτικός μισογυνισμός λειτουργεί για πολλούς ανθρώπους ως πόλος έλξης· το ίδιο και οι φεμινιστικές ανασκευές του, επίσης ψυχαναλυτικού τύπου. Σε μια εποχή όπου η εφαρμοσμένη ψυχανάλυση έχει σχεδόν εκλείψει, η ψυχαναλυτική θεωρία συνεχίζει να αποτελεί πηγή αναφοράς για ειδικούς και μη, εχθρούς και φίλους. Η ψυχαναλυτική θεώρηση της σεξουαλικότητας είναι πιθανότατα ο κυριότερος λόγος γι’ αυτό. Κεντρική θέση αυτής της θεώρησης είναι ότι οποιαδήποτε μορφή σεξουαλικότητας ανεξαρτήτως συχνότητας και αποδοχής ασκεί πολυσήμαντη δράση, ατομικά, συλλογικά, πανανθρώπινα. Μπορούν λοιπόν να ανιχνευθούν δίαυλοι επικοινωνίας ανάμεσα στο σεξ και έναν άλλο κόμβο ενδιαφέροντος, την εξουσία ή αλλιώς να εξερευνηθεί το διαχρονικά επίκαιρο φαινόμενο «σεξουσία».

Στην ελληνική γλώσσα το σεξ παρουσιάζεται ως ακραία εξουσιαστική διαδικασία: υπάρχουν δύο λαϊκές εκφράσεις που περιγράφουν την απόλυτη κυριαρχία αντρικού και γυναικείου τύπου. Η αντρική έκφραση αναφέρεται σε διείσδυση και η γυναικεία σε εγκόλπωση· συνδυαζόμενες αναπαριστούν την κολπική συνουσία. Γενικότερα, η διείσδυση παρουσιάζεται ως επιβολή, ωστόσο αναγνωρίζεται μεγάλη επιθετικότητα στο στόμα (φτύσιμο, κατασπάραξη) και στον πρωκτό (σύνθλιψη, εξευτελιστική ρύπανση του άλλου). Πάντως, η «μερίδα του λέοντος» επιθετικότητας αποδίδεται στο φαλλό, που ανακηρύσσεται (ευτελίζεται) σε πηγή πόνου, φόβου, θανάτου. Όλο και συχνότερα οι γυναίκες χρησιμοποιούν το δισύλλαβο φαλλικό ρήμα, υιοθετώντας ασυναίσθητα την επιθετικότητα του βιαστή.

Στη σύγχρονη κοινωνία (που φυσικά δεν κατέβηκε εξ ουρανού αλλά διαμορφώθηκε από τους ιθαγενείς γήινους) η σεξουαλική επιθετικότητα, ιδίως η φαλλική, θριαμβεύει. Ακόμη και ο ικανότερος υποψήφιος για μια θέση εργασίας δύσκολα θα προσληφθεί εάν δεν γεμίσει το βιογραφικό και τη συνέντευξή του με αλαζονικά ψέματα, δηλαδή αν δεν δηλώσει ικανότητες μεγαλύτερες αυτών που διαθέτει. Το συγκριτικό μέγεθος πυροδοτεί άφθονες διαπροσωπικές αναμετρήσεις, όπου ο καθένας προσπαθεί να δείξει ότι έχει μεγαλύτερη περιουσία, ισχύ, μόρφωση, ευφυΐα, ελκυστικότητα. Παρόμοιες αναμετρήσεις, το ίδιο βάναυσες και χυδαίες, αφορούν αλτρουιστικές συμπεριφορές, σ’ ένα πλαίσιο όπου οι λέξεις «βοηθώ, συμπαρίσταμαι, θεραπεύω» σημαίνουν «υποτάσσω». Παράδειγμα: η εχθρότητα προς ένα ομοφυλόφιλο που μεταμορφώνεται σε μεγαλόψυχη υιοθεσία όταν αυτός παραδεχτεί συντετριμμένος την ομοφυλοφιλία του…

Ανέκαθεν οι άνθρωποι χρησιμοποιούσαν θεσμούς, ιδανικά, συλλογικότητες ως προκαλύμματα για να διαπράττουν ατιμίες, κάτι που φυσικά συνεχίζεται. Εξαπλώνεται ωστόσο μια διαφορετική νοοτροπία, που απομυθοποιεί τα πάντα, πλην του εαυτού, με κυρίαρχες αξίες την αυταρέσκεια και τη συγκάλυψη των προσωπικών ανεπαρκειών. Συνοπτικά, η κεκτημένη «ικανότητα» να κρύβεται ο ένας πίσω απ’ τον άλλον, ενισχύεται από μιαν άλλη: να κρύβεται ο καθένας πίσω απ’ το δάχτυλό του. Αυτό το δάχτυλο, όσο μακρύ και χοντρό κι αν είναι, αποτελεί πηγή αδιεξόδων και εσωτερικής ερήμωσης.