Συνέντευξη

Oliviero Toscani

«Δώστε τέλος στον πουριτανισμό και την ομοφοβία!»

συνέντευξη στον Πάρη Κορμαρή

Δυο άντρες φιλιούνται πάνω σε έναν καναπέ κι αναστατώνουν όλη την Ευρώπη. Ο συνήθης ύποπτος, ο μετρ της προβοκάτσιας μιλά στο 10%.

Οι περισσότεροι τον γνωρίζουν ως τον άνθρωπο που έκανε πασίγνωστη την εταιρεία Benetton, επιστρατεύοντας «αιρετικές» εικόνες για διαφημίσεις στις οποίες τα ρούχα της φίρμας δεν υπήρχαν πουθενά.

Ωστόσο, ο Ολιβιέρο Τοσκάνι είναι πολλά περισσότερα. Γεννημένος στο Μιλάνο το 1942, ξεκίνησε να φωτογραφίζει από πιτσιρικάς ακολουθώντας τον πατέρα του, φωτορεπόρτερ στην εφημερίδα Corriere della Sera. Με καλλιτεχνικές σπουδές σε πρωτοποριακή σχολή της Ζυρίχης, οι αναζητήσεις του τον οδήγησαν στο Λονδίνο και τη Νέα Υόρκη, ενώ πριν κλείσει τα 25 είχε ήδη στο ενεργητικό του συνεργασίες με μεγάλα περιοδικά, όπως το Elle, η Vogue και το GQ.

Το πρώτο σκάνδαλο της καριέρας του ήρθε στις αρχές της δεκαετίας του ’70, όταν ένας φίλος τού ζήτησε να τον βοηθήσει στο λανσάρισμα μιας σειράς τζην. Ο Τοσκάνι τον έπεισε να τα ονομάσει Jesus και για την πρώτη διαφήμιση φωτογράφησε τα οπίσθια της φιλενάδας του μ’ ένα καυτό σορτς. Ως σλόγκαν, επέλεξε την ευαγγελική ρήση «Όστις με αγαπά, οπίσω μου ελθεί»!

Το 1983 ξεκίνησε να δουλεύει για την Benetton, μια μικρή τότε επιχείρηση παραγωγής πλεκτών, η οποία θα εξελισσόταν σε πολυεθνικό κολοσσό, φυσικά με τη συνδρομή του. Επί 18 χρόνια, υπέγραψε για λογαριασμό της καμπάνιες που ξάφνιασαν και σόκαραν την κοινή γνώμη σε ολόκληρο τον κόσμο.

Τέσσερα χρόνια μετά το δημιουργικό του διαζύγιο με την Benetton –κι ενώ έχει υπογράψει την αφίσα για το Αμήν του Κώστα Γαβρά κι ένα βιβλίο για την ιστορία του γκέι κινήματος– ο Τοσκάνι προκαλεί και πάλι. Στην καμπάνια που υλοποίησε για την ιταλική φίρμα ρούχων Rare πρωταγωνιστεί ένα γκέι ζευγάρι.

«Οι συγκεκριμένες αφίσες είναι χυδαίες και αποτελούν κακό παράδειγμα για τα παιδιά μας» δήλωσε οργισμένος εκπρόσωπος μιας ένωσης γονέων. «Προφανώς και σεβόμαστε την ομοφυλοφιλία, ωστόσο είναι δύσκολο να την εξηγήσουμε σε μικρά παιδιά» πρόσθεσε εκπρόσωπος ένωσης πολιτών που προσέφυγε στο δημαρχιακό συμβούλιο της Ρώμης ζητώντας την αποκαθήλωσή τους. Η μόνη επίσημη αντίδραση ήρθε από το Ινστιτούτο Διαφημιστικής Αυτορρύθμισης της χώρας, το οποίο περιορίστηκε στο να απαγορεύσει της ανάρτηση περισσότερων – για κατέβασμα ούτε λόγος.

Ο ίδιος ο Τοσκάνι, από το στρατηγείο του, κοντά στην Πίζα, ετοιμάζει ακάθεκτος τη συνέχεια!

Πώς γεννήθηκε η ιδέα αυτής της φωτογράφησης;

«Δεν πρόκειται για μια ιδέα. Είναι κάτι ιστορικό!»

Ιστορικό;

«Φυσικά. Μια ανακάλυψη των αρχαίων Ελλήνων. Αυτό είναι όλο!»

Πώς επιλέξατε να το συνδυάσετε με τη συγκεκριμένη φίρμα;

«Ξέρω κι εγώ; Οι άνθρωποι δεν είναι γυμνοί. Κάνουν κάτι, ενώ φοράνε κάτι».

Γιατί όμως το συγκεκριμένο σκηνικό;

«Πρέπει να δημιουργεί κανείς τις κατάλληλες εικόνες την κατάλληλη στιγμή. Εικόνες που να εντάσσονται στην κάθε εποχή, με τους προβληματισμούς της. Στην Ισπανία, την Ιταλία αλλά και σε ολόκληρο τον κόσμο γίνεται μια κοινωνικο-πολιτική συζήτηση για τους γάμους μεταξύ ομοφυλόφιλων και όλες τις σχετικές παραμέτρους».

Η εταιρεία δεν φοβήθηκε μήπως κατηγοριοποιηθεί ως γκέι;

«Καθόλου. Μιλάμε για μια εταιρεία έξυπνη, που γνωρίζει ότι – εφόσον θέλεις να διαφέρεις από τους υπόλοιπους – η επικοινωνία απαιτεί τόλμη. Εξαιρετική εταιρεία, νεανική, με έξυπνα στελέχη. Κατανοούν ότι η επιτυχία βασίζεται στην πολύ καλή διανομή και την ευρηματική επικοινωνία».

Περιμένατε τις αντιδράσεις που εκδηλώθηκαν;

«Εννοείται! Χαλαρά. Είναι πανεύκολο να προκαλέσεις αντιδράσεις».

Ακούστηκε από κάποιους ότι οι εικόνες σας είναι χυδαίες και ότι θα διαμαρτύρονταν ακόμα κι αν απεικόνιζαν ένα ζευγάρι ετεροφυλόφιλο. Εσείς το πιστεύετε;

«Μπα… Χυδαίες; Γιατί χυδαίες; Επειδή είναι δύο άντρες; Ο κόσμος λέει πολλές μαλακίες! Δεν κάθομαι να τις ακούω. Αν θέλουν να χαρακτηρίσουν κάτι χυδαίο, θα βρουν κάποιο πάτημα».

Αν και δεν επιβλήθηκε «αποκαθήλωση» των συγκεκριμένων διαφημίσεων, απαγορεύτηκε να επικολληθούν από δω και πέρα σε άλλα σημεία …

«Πάνε αυτές. Μόλις τέλειωσα μια καινούρια σειρά, ακόμα καλύτερη! Θα τη λατρέψετε! Περιλαμβάνει και άντρες και γυναίκες, με επιλογές για όλα τα ερωτικά γούστα».

Εκτός από τη συγκεκριμένη καμπάνια, κυκλοφόρησε πρόσφατα και το βιβλίο σας “Gay Pride”. Αυτό πώς προέκυψε;

«Πιστεύω ότι μιλάμε για ένα από τα πιο σημαντικά κινήματα της τελευταίας δεκαετίας. Έτσι προέκυψε η ιδέα για το βιβλίο, βρέθηκε σύμφωνος εκδότης και το κάναμε. Είναι ένα κλασικό εγχειρίδιο, φτιαγμένο για μαθητές γυμνασίου».

Τι σημαίνει για σας ο όρος “gay pride”;

Είναι κάτι εξαιρετικά σημαντικό. Περιλαμβάνει την απελευθέρωση, την ελευθερία της έκφρασης, την ελευθερία του λόγου… Είναι ελευθερία!

Είστε υπέρ του γάμου μεταξύ ομοφυλόφιλων;

«Δεν είμαι καν υπέρ του γάμου μεταξύ ετεροφυλόφιλων, οπότε… Είναι ένας θεσμός απαρχαιωμένος. Έχω κάνει τρεις ευτυχισμένους γάμους, γι’ αυτό και είμαι σε θέση να το λέω αυτό. Αν ήμουν ομοφυλόφιλος, δεν θα το ήθελα. Θα ήθελα να επινοήσω κάτι νέο».

Κι όσον αφορά το ζήτημα της υιοθεσίας παιδιών;

«Αυτό, φυσικά. Είναι δικαίωμα των ομοφυλόφιλων, όπως και οποιουδήποτε ανθρώπου. Θα προτιμούσα να είμαι γιος του Παζολίνι, παρά ενός ηλίθιου ετεροφυλόφιλου! Καταλαβαίνετε».

Η κοινωνία όμως δεν φαίνεται να εγκρίνει κάτι τέτοιο. Το φοβάται;

«Ίσως να φοβάται ότι θα χαθεί κάθε έλεγχος, ότι τα πράγματα θα ξεφύγουν. Προφανώς και φοβάται η κοινωνία. Το σεξ είναι ένα πρόβλημα που δεν έχει λυθεί ακόμα».

Πρόβλημα;

«Για την κοινωνία, ναι. Με το που προβάλλει κανείς κάτι ερωτικό, λένε ότι το σεξ είναι βρώμικο, ότι είναι κάτι κακό – γιατί; Κι η Εκκλησία είναι ο κατεξοχήν θεσμός που το εκμεταλλεύεται αυτό. Δεν επιτρέπεται, ας πούμε, στις γυναίκες να γίνουν ιερείς. Το σεξ για την Εκκλησία είναι μια έμμονη ιδέα».

Την οποία καταδικάζει…

«Προφανώς, γιατί της είναι έμμονη ιδέα. Ακριβώς αυτό συμβαίνει και στην κοινωνία».

Στο παρελθόν έχετε θίξει το θέμα του AIDS. Σας απασχολεί ακόμα;

«Ναι. Θέλω να πάω στη Νότιο Αφρική γι’ αυτό. Είναι κάτι που οργανώνεται».

Έχετε κατηγορηθεί συχνά ότι εκμεταλλεύεστε κοινωνικά ζητήματα για εμπορικούς λόγους, ότι είστε ασεβής κ.ο.κ. Πώς αντιδράτε σε όλα αυτά;

«Δηλώνω πως καθένας μπορεί να λέει ό,τι θέλει για μένα. Προσωπικά, θέλω να είμαι ανεξάρτητος, ώστε να κάνω οτιδήποτε θελήσω. Ποτέ μου δεν πήγα φυλακή, ποτέ δεν μου απαγγέλθηκαν κατηγορίες από δικαστήριο για κάτι, οπότε ποτέ δεν υπήρξα εκτός νόμου. Τέχνη σημαίνει να ωθείς τα πράγματα στα άκρα όσο γίνεται».

Υπάρχει στο λεξιλόγιό σας η λέξη «βλασφημία»;

«Δεν θα το έλεγα. Άλλωστε, δεν είμαι θρήσκος. Θεός μου είναι ένας άλλος Θεός».

Ο οποίος είναι;

«Το είπα: Θεός μου είναι ένας άλλος Θεός. Υπάρχει ένας άλλος Θεός».

Πρέπει να είναι πάντα σοκαριστικές οι φωτογραφίες σας για να προκαλούν το ενδιαφέρον;

«Καθόλου. Για μένα οι φωτογραφίες μου είναι φυσιολογικές!»

Ποια από τις δουλειές σας θα ξεχωρίζατε;

«Δεν ξέρω… Ίσως την καμπάνια για τα “Jesus Jeans”, του 1973. Ήταν η πρώτη φωτογράφηση που μου έδωσε να καταλάβω ότι μπορώ να κάνω κάτι περισσότερο από το να τραβήξω απλώς μια φωτογραφία μόδας».

Δεν σας αρέσουν πλέον οι φωτογραφήσεις μόδας;

«Μου αρέσουν, αλλά δεν φωτογραφίζω απλώς και μόνο προϊόντα. Πρέπει να καταλάβει κανείς ότι η μόδα αποτελεί κομμάτι της κοινωνίας. Είμαι γέννημα της εποχής του ’60. Η γενιά μου επινόησε τη μίνι φούστα, το τζην και τα σχετικά. Μ’ αυτά μεγάλωσα. Τότε η μόδα αποτελούσε κοινωνικο-πολιτική τοποθέτηση. Σήμερα είναι απλώς ένα προϊόν. Είναι κρίμα, αλλά μπορούμε να κάνουμε κάτι».

Σε κάποια συνέντευξή σας είχατε παραλληλίσει τα μοντέλα με πόρνες.

«Κατά μία έννοια, είναι. Εξαρτώνται τόσο πολύ από το σώμα τους. Δεν χρειάζεται να είναι κανένας ιδιαίτερα έξυπνος για να κάνει αυτό που κάνουν».

Αν τα μοντέλα είναι πόρνες, τότε τι είναι ένας φωτογράφος μόδας;

«Αν φωτογραφίζει μόνο μόδα, είναι ένας κακός φωτογράφος. Γιατί, ελλείψει της μόδας, παύει να είναι καλός φωτογράφος. Χωρίς τοπ-μόντελ και εντυπωσιακά ρούχα δεν μπορεί να κάνει τίποτα. Εγώ είμαι φωτογράφος. Μπορώ να βγάλω μια φωτογραφία και άνευ μόδας – ειδησεογραφική, οτιδήποτε».

Παρ’ όλες τις άλλες δουλειές σας, είστε κατεξοχήν γνωστός για τη συνεργασία σας με τη Benetton. Σας ενοχλεί καθόλου αυτό;

«Αυτό ισχύει, ίσως γιατί υπήρξε η μακροβιότερη και η πιο πλούσια συνεργασία μου. Κι έκανα νομίζω καλή δουλειά, ε; Οπότε, γιατί να μ’ ενοχλεί; Άλλωστε, αυτή η συνεργασία με έκανε πολύ πλούσιο».

Αν μπορούσατε να κάνετε μια καμπάνια για οτιδήποτε τι θα επιλέγατε;

«Ένα κίνημα για την εξάλειψη της τηλεόρασης. Είναι ό,τι χειρότερο έχει συμβεί στην ανθρωπότητα. Αποβλακώνει τους πάντες».

Κι αν σας προκαλούσε κανένας να κάνετε κάτι τηλεοπτικό για να το ανατρέψετε αυτό;

«Είναι άλλο το να κάνεις κάτι για την τηλεόραση και άλλο να βλέπεις. Είναι όπως το χέσιμο. Είναι πολύ καλό να χέζεις, αλλά δεν είναι καλό να βλέπεις σκατά όλη την ώρα!»

Τα περιοδικά πώς τα βρίσκετε;

«Λίγο πολύ είναι όλα τα ίδια. Ακολουθούν τους κανόνες του μάρκετινγκ, τι πουλάει περισσότερο. Δεν τα καθοδηγεί η ευφυΐα, αλλά εμπορικές τακτικές. Είναι το ίδιο με τα’ αυτοκίνητα: δεν έχει σημασία ποιος είναι ο κατασκευαστής – ιαπωνικά, γερμανικά, ιταλικά, φαίνονται όλα ίδια. Κι οι γυναίκες είναι όλες ίδιες, σαν κούκλες Barbie. Ο κόσμος φοβάται να ακολουθήσει τη μοναδικότητά του. Δεν πιστεύουμε πως είμαστε μοναδικοί και θέλουμε να μοιάσουμε σε κάποιον άλλο. Κι αυτό δεν είναι καλό».

Εσείς τι έχετε απολαύσει περισσότερο στη ζωή σας;

«Το ότι ζω. Είμαι πραγματικά πολύ τυχερός και προνομιούχος. Δεν ξέρω κάποιον που να έχει σταθεί τόσο τυχερός όσο εγώ».

Αν δικαιούσαστε ένα κεφάλαιο στην ιστορία της φωτογραφίας ή της διαφήμισης, τι τίτλο θα επιλέγατε;

«Είμαι απλώς ο Ολιβιέρο Τοσκάνι, φωτογράφος. Δεν είμαι διαφημιστής, είμαι φωτογράφος. Οτιδήποτε δημοσιεύεται είναι διαφήμιση. Όταν ο Φειδίας σκάλιζε τον Παρθενώνα, έκανε διαφήμιση της τότε θρησκείας. Η τέχνη αποτελεί την ύψιστη μορφή επικοινωνίας και κάθε είδος τέχνης υπηρετεί κάποια εξουσία. Αυτό πρέπει να το ξέρουμε».