Συνέντευξη

Michael Cunningham

Ο Λύο Καλοβυρνάς μεταφράζει Michael Cunningham

Η μοναδική φορά που έκλαψα πάνω από το πληκτρολόγιο στα 15 χρόνια που μεταφράζω λογοτεχνία, ήταν δουλεύοντας τις "Ώρες" του Μάικλ Κάννιγχαμ. Στο "Σπίτι στο τέλος του κόσμου", που βγήκε πρόσφατα στους κινηματογράφους, ο Μάικλ υφαίνει ιστορίες για αυτό το αλλόκοτο υλικό που μας κρατάει από το να διαλυθούμε. Την αγάπη. Όποια μορφή κι αν παίρνει.

Θεωρείτε το έργο σας γκέι λογοτεχνία;

Δεν υπάρχει γκέι λογοτεχνία. Υπάρχει μόνο λογοτεχνία κι ένα μέρος της αφορά τη ζωή των γκέι. Η λογοτεχνία, ανεξάρτητα από το πού εστιάζει, στοχεύει στο να καταλάβουμε καλύτερα τι σημαίνει να είσαι άνθρωπος.

Σε χώρες σαν την Ελλάδα, όπου η ομοφυλοφιλία είναι ακόμα ταμπού, βιβλία τα οποία απευθύνονται στο ευρύτερο κοινό, είναι ένα ισχυρότατο μέσο ενάντια στις προκαταλήψεις. Είναι συνειδητός στόχος σας;

Η τέχνη και συγκεκριμένα η λογοτεχνία μπορεί να συμβάλλει σημαντικά στην καταπολέμηση των προκαταλήψεων για την ομοφυλοφιλία, γιατί βοηθά τους αναγνώστες να καταλάβουν πώς είναι να είσαι γκέι. Το να είσαι προκατειλημμένος ενάντια σε κάποιον αφηρημένο "άλλο" είναι κακό - αλλά να είσαι προκατειλημμένος ενάντια σε κάποιον που γνωρίζεις προσωπικά, όπως τελικά γνωρίζουν οι αναγνώστες ενός καλού βιβλίου τους ήρωες, είναι πραγματικά απάνθρωπο.

Είδα τις Ώρες στον κινηματογράφο και ο κόσμος χαχάνιζε ή στριφογύριζε άβολα στη θέση του όταν η ηρωίδα φίλησε τη φίλη της. Αν κι αυτή η σκηνή σε μερικούς προκαλεί χλευασμό, για έναν ή μια γκέι μπορεί να είναι τρομερά συγκινητική και επουλωτική. Ποιες είναι οι εντονότερες στιγμές, σε βιβλία ή ταινίες, που σας βοήθησαν με τη σεξουαλικότητά σας;

Η σημαντικότερη ταινία για μένα, με αυτά τα κριτήρια, ήταν το "Sunday Bloody Sunday" του Τζων Σλέσιντζερ. Ήμουν έφηβος κι ακόμα τρομοκρατημένος με την ιδέα ότι με περίμενε μια ζωή απόλυτης μοναξιάς, ότι θα βολόδερνα στους δρόμους άσκοπα κάνοντας σεξ με αγνώστους στις δημόσιες τουαλέτες. Ο ήρωας που ενσάρκωσε ο Πήτερ Φιντς στην ταινία ήταν ο πρώτος γκέι άντρας που γνώρισα, στην οθόνη ή στη ζωή, που ήταν ολοκληρωμένος, σύνθετος, ικανός ν' αγαπήσει και ν' αγαπηθεί. Με βοήθησε απίστευτα. Χρωστώ αιώνια ευγνωμοσύνη στον Σλέσιντζερ γι' αυτό.

Όταν μετέφραζα τις Ώρες στα Ελληνικά, αναγκάστηκα να εξηγήσω σε υποσημείωση το Queer Movement (Κίνημα Πούστηδων), αφού δεν υπάρχει τίποτα παρόμοιο στη χώρα μας, και δε θ' αρκούσε να το μεταφράσω ως Ομοφυλοφιλικό Κίνημα. Πιστεύετε ότι οι λέξεις έχουν τη δύναμη να διαμορφώσουν τη ζωή μας, τον τρόπο σκέψης μας;

Μα αν δεν το πίστευα, δε θα περνούσα τόσο χρόνο βάζοντας λέξεις στο χαρτί. Εμείς οι ομοφυλόφιλοι ανέκαθεν δυσκολευόμασταν να αποφασίσουμε πώς ακριβώς να αποκαλούμε τον εαυτό μας. Υπάρχει κόσμος στις ΗΠΑ που επιμένει να αυτοαποκαλείται μέλος της γκέι, λεσβιακής, αμφισεξουαλικής και τρανσέξουαλ κοινότητας [ΛΟΑΤ, στα καθ' ημάς], που είναι μεν πολύ περιεκτικό αλλά δύσκολο να το λες όλη την ώρα. Η λέξη "queer" ήταν μια προσπάθεια να περιληφθούμε όλοι χωρίς να υποπέσουμε σε μια τέτοια εκνευριστικά μακροσκελή φρασεολογία, αλλά τελικά ως όρος δεν επικράτησε. Υποθέτω πως προκαλούσε πολλούς αρνητικούς συνειρμούς. Εμένα μου αρκεί το παλιό καλό "γκέι", αν και μερικοί θεωρούν ότι καθρεφτίζει την αρσενική εξουσία. Όπως και να 'χει, χρειαζόμαστε μια λέξη για να αυτοαποκαλούμαστε.

Το θέμα του AIDS έχει διακριτική αλλά σταθερή παρουσία στα έργα σας - σαν κάτι που οι ήρωές σας έχουν να αντιμετωπίσουν παρασκηνιακά, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο. Πώς έχει επηρεάσει το AIDS τη ζωή σας; Τη δουλειά σας;

Το AIDS έχει επηρεάσει τη ζωή μου όπως επηρεάζει λίγο-πολύ ο πόλεμος τους ανθρώπους που ζουν σε μια εμπόλεμη ζώνη. Υπάρχει στη δουλειά μου επειδή υπάρχει στη ζωή μου. Τείνει να μένει σε δεύτερο πλάνο επειδή, για μένα, ένα μυθιστόρημα ασχολείται πρωταρχικά με τους ανθρώπους, και αν γράψεις πολύ συγκεκριμένα για μια ασθένεια - ή για έναν πόλεμο- κινδυνεύεις να χάσεις τους ανθρώπους μέσα στο θάμπωμα της βαρύτητας του γεγονότος. Είναι ανακρίβεια το ότι βάζω το AIDS στο παρασκήνιο· μάλλον προσπαθώ να βάζω τους ανθρώπους στο προσκήνιο.

Νομίζετε πως το AIDS έχει αναγκάσει πολλούς από μας να αντιμετωπίσουμε βαρυσήμαντα θέματα όπως το θάνατο, την ασθένεια και την απώλεια πολύ νωρίτερα στη ζωή μας;

Σαφώς. Και πάλι, κατά κάποιον τρόπο, είναι σα να βιώνει κανείς έναν πόλεμο. Κάποιος που έχει δει από κοντά τόσους ανθρώπους να πεθαίνουν νέοι, εξαιτίας είτε μιας επιδημίας είτε ενός πολέμου, απλούστατα γνωρίζει πολύ περισσότερα για τη ζωή και το θάνατο από κάποιον που δεν έχει βρεθεί σε τέτοιες συνθήκες. Αυτός ο άνθρωπος έχει δει πιο πολύ ηρωισμό, πιο πολλή δειλία, πιο πολύ καλό και κακό από τους περισσότερους άλλους ανθρώπους. Αυτός ο άνθρωπος συνήθως ωριμάζει πολύ πιο γρήγορα.

Θα ήταν παρατραβηγμένο να πούμε ότι τα βιβλία σας καταπιάνονται επίσης με την ανάγκη των ανθρώπων να σχηματίζουν εναλλακτικές οικογένειες; Οικογένειες φίλων, πρώην εραστών, κτλ;

Η δουλειά μου απ' ό,τι φαίνεται αφορά διαρκώς οικογένειες, χωρίς αυτό να αποτελεί συνειδητή επιλογή μου. Υποθέτω πως εξακολουθώ να πραγματεύομαι οικογένειες επειδή βλέπω τόσες οικογένειες γύρω μου, και παραδοσιακές και ανορθόδοξες. Σε δύσκολους καιρούς η οικογένεια έχει κρίσιμη σημασία, ανεξάρτητα από το αν αποτελείται από τους βιολογικούς γονείς και τα βιολογικά τους παιδιά, είτε από ένα τραβεστί και μια στρέιτ άγαμη μητέρα και τον γκέι αδελφό της. Οι οικογένειες είχαν πάντα εξέχουσα σημασία σε μεγάλο κομμάτι της λογοτεχνίας. Έτυχε να γράφω σε μια εποχή που η οικογένεια όχι μόνο μετράει όσο ποτέ, αλλά που η όλη έννοια του τι είναι οικογένεια επεκτείνεται - γεγονός που εγώ θεωρώ απόλυτα θετικό. Η έννοια της οικογένειας συζητιέται παντού γύρω μας. Θα ήταν σπατάλη να το αγνοήσω.