Δικαιώματα

Σςςς! Η Βουλή κοιμάται!

Η εφαρμογή της αρχής της ίσης μεταχείρισης στην Ελλάδα

του Δημήτρη Τσαμπρούνη
Επιστημονικός σύμβουλος: Νάσος Θεοδωρίδης

Εδώ κι έξι μήνες οι ευρωπαϊκές οδηγίες 43 και 78/2000 για την καταπολέμηση των διακρίσεων (και λόγω σεξουαλικού προσανατολισμού) θα έπρεπε να είναι νόμος του κράτους. Στην Ελλάδα η Βουλή φαίνεται πως κοιμάται…

Η συνθήκη του Άμστερνταμ, η οποία θα αποτελέσει αναπόσπαστο κομμάτι του νέου ευρωπαϊκού Συντάγματος και έχει ήδη υιοθετηθεί από όλα τα κράτη μέλη της ευρωπαϊκής Ένωσης, είναι πρωτοποριακό κείμενο για το σεβασμό ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Στο άρθρο 13 της Συνθήκης αναφέρεται για πρώτη φορά σε σύνταγμα κρατικού μορφώματος η προστασία από κάθε είδους διακρίσεις, μεταξύ άλλων και η διάκριση λόγω σεξουαλικού προσανατολισμού.

Στο πνεύμα του άρθρου αυτού, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ξεκίνησε τη διατύπωση δύο οδηγιών για την κατάργηση των διακρίσεων από το 1997, οι οποίες τελικά εκδόθηκαν το 2000. Οι δυο αυτές οδηγίες εκπονήθηκαν μετά από «συγκλονιστικές συγκρούσεις» των διαφόρων κρατών, κατά ομολογία της Άννας Διαμαντοπούλου, που τότε ήταν η αρμόδια Επίτροπος για την εκπόνηση και την παρακολούθηση της ενσωμάτωσης των οδηγιών αυτών στα εθνικά δίκαια.

Συνοπτική παρουσίαση των δύο οδηγιών

Η οδηγία 43/2000 αναφέρεται στην προστασία από διακρίσεις λόγω φυλετικής ή εθνικής καταγωγής μόνον και παρέχει προστασία σε μια σειρά από τομείς (απασχόληση, εκπαίδευση, περίθαλψη, κοινωνική πρόνοια, συναλλαγές αγαθών και υπηρεσιών, κλπ). Η οδηγία 78/2000 αναφέρεται στην προστασία από διακρίσεις λόγω φυλετικής ή εθνικής καταγωγής, θρησκευτικών ή άλλων πεποιθήσεων, αναπηρίας, ηλικίας, σεξουαλικού προσανατολισμού στον τομέα της εργασίας και της απασχόλησης.

Εύλογο το ερώτημα γιατί δεν καλύπτονται όλες οι κατηγορίες και στις δύο οδηγίες. «Είναι θέμα πολιτικής βούλησης. Η οδηγία 78 έχει ευρεία οριζόντια διασύνδεση, αλλά είναι ρηχή, καλύπτει μόνον τον τομέα της εργασίας. Η Ένωση ενδιαφέρεται οι πληθυσμοί της να αποδίδουν το μέγιστο στην εργασία και προκειμένου να δημιουργήσει καλύτερες συνθήκες για τους εργαζόμενους, προχωρά σε μια σειρά από μέτρα, όπως η θέσπιση νόμου που προστατεύει από κάθε είδους διακρίσεις» μας λέει ο νομικός Νάσος Θεοδωρίδης, που έχει ασχοληθεί με την εφαρμογή των οδηγιών στην Ελλάδα μέσα από τη μη κερδοσκοπική οργάνωση «Αντιγόνη». Εντοπίζει πολλές ελλείψεις στην οδηγία αυτή, όπως στον τομέα των εξαιρέσεων.

Το σημαντικότερο στις οδηγίες είναι η αντιστροφή του βάρους απόδειξης. Τι σημαίνει αυτό: ότι αν υποστείτε διακρίσεις (π.χ. μείωση αποδοχών, απόλυση, δυσμενή μετάθεση) και καταγγείλετε στο δικαστήριο ότι η διάκριση αυτή οφείλεται στο σεξουαλικό προσανατολισμό σας, τότε καλείται ο εργοδότης σας να αποδείξει (και όχι εσείς) ότι το κίνητρο αυτής της δυσμενούς μεταχείρισης δεν ήταν ο σεξουαλικός προσανατολισμός.

Στην Ελλάδα υπήρξε ένα σχέδιο νόμου που θα περνούσε λίγο πριν τις εκλογές του περασμένου Μάρτη στη Βουλή, αλλά ατύχησε λόγω τροπολογίας Πάχτα, καθότι, όταν βγήκε το σκάνδαλο στη φόρα, πήρε η μπάλα και όλα τα υπόλοιπα νομοσχέδια. Παρά τις αντίθετες πληροφορίες που είχε το περιοδικό μας, το νομοσχέδιο όχι μόνο δε θα είναι από τα πρώτα που θα συζητηθούν στη Βουλή, αλλά έχει επιστραφεί στους αρμόδιους υπουργούς και η περαιτέρω τύχη του αγνοείται.

Το νομοσχέδιο παρουσίαζε αρκετά προβλήματα, πολλά από τα οποία επισημάνθηκαν από ΜΚΥΟ και το Εθνικό Συμβούλιο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. Καταρχάς δεν επέσειε ποινικές κυρώσεις και αρκούνταν μόνον σε διοικητικά πρόστιμα. Αυτό θεωρείται ότι δεν ήταν στο πνεύμα της οδηγίας, μιας και εκείνη μιλούσε για «επαρκείς κυρώσεις» και η πράξη δείχνει ότι οι διοικητικές δεν είναι επαρκείς. Ένα άλλο πρόβλημα είναι ότι οι δυο οδηγίες, όπως και μια τροποποίηση του παλιού αντιρατσιστικού νόμου, συγχωνεύονται όλες μαζί σε ένα και μοναδικό νομοσχέδιο με 21 μόλις σελίδες. Άλλα γνωρίσματα του νομοσχεδίου ήταν ότι αναγνωρίζεται μεταξύ άλλων ο Συνήγορος του Πολίτη ως φορέας για την προώθηση της αρχής της ίσης μεταχείρισης και ότι θα συστηνόταν επιτροπή ίσης μεταχείρισης παρά τω Υπουργώ Δικαιοσύνης. Θα παρατηρήσουμε, τέλος, ότι ο κάθε εθνικός νομοθέτης είναι ελεύθερος να αυξήσει τις προστασίες κατά των διακρίσεων κατά το δοκούν, όμως ο έλληνας νομοθέτης αρκέστηκε στο ελάχιστο. Φωτεινό παράδειγμα από την άλλη πλευρά είναι η Ουγγαρία, η οποία προστατεύει – ως μοναδική χώρα μεταξύ των 25 - και από διακρίσεις λόγω ταυτότητας φύλου και διευρύνει την οδηγία 78/2000 πολύ περά από την απασχόληση, σχεδόν σε όλους τους τομείς της ζωής, κατά την έκθεση της εκεί ομοφυλοφιλικής οργάνωσης Χάττερ.

Ο απολογισμός δεν είναι καλός πανευρωπαϊκά. Μόνον 4 χώρες (από τις 15, οι 10 νέες χώρες ήταν υποχρεωμένες να τις ενσωματώσουν πριν την ένταξή τους!) έχουν αυτή τη στιγμή θεσπίσει νόμους που να καλύπτουν τις οδηγίες αυτές, ενώ η ημερομηνία ενσωμάτωσης ήταν η 2 η Δεκέμβρη του 2003. Τι σημαίνει αυτό πρακτικά;

• Ότι κάποιος/α μπορεί να επικαλεστεί το περιεχόμενο αυτών των οδηγιών και να προχωρήσει σε ποινική δίωξη επειδή υπέστη κάποια μορφή διάκρισης. Βάσει απόφασης του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου (δυστυχώς ελάχιστα γνωστής), οι οδηγίες πρέπει να εφαρμόζονται αυτοδικαίως από τα δικαστήρια των κρατών μελών της ΕΕ. Γι’ αυτό και τα τοπικά δικαστήρια, πριν εκδώσουν αποφάσεις, υποβάλλουν προκριματική ερώτηση στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο, ώστε κάποια δική τους απόφαση να μην αντίκειται καταρχήν προς το ευρωπαϊκό δίκαιο. Αυτό ισχύει και για τις οδηγίες για την ίση μεταχείριση.

• Εφόσον δεν είναι ενσωματωμένο στην εγχώρια νομοθεσία, δεν είναι γνωστό στους ίδιους τους δικηγόρους. Άρα αν πελάτης τους υποστεί κάποια διάκριση είναι πολύ πιθανόν να μην μπορεί να τους συμβουλέψει σωστά, εκτός και αν έχει πληροφόρηση από αλλού (π.χ. το 10%, γι’ αυτό είμαστε εδώ εξάλλου!)

Μπορούν όμως τα κράτη μέλη να συνεχίσουν να κάνουν τις πάπιες, αφού οι οδηγίες ισχύουν, και άρα να μη σκοτίζονται πώς θα προστατέψουν τους πούστηδες και τις λεσβίες, αλλά και όλες τις υπόλοιπες ομάδες που αφορούν οι οδηγίες; Ουχί (αν και θα βόλευε τις αδελφές ψυχές του Κοινοβουλίου μας). Η Ευρωπαϊκή Ένωση επιβάλλει πρόστιμα, αφού περάσει και μια περίοδος χάριτος, που φτάνουν τις αρκετές χιλιάδες ευρώπουλα κάθε μέρα.

Παρότι η εφαρμογή των οδηγιών είναι αργή και ανεπαρκής, είναι εξαιρετικά σημαντική ειδικά για την Ελλάδα, αφού με αυτή την αφορμή αργά ή γρήγορα οι εθνοπατέρες και εθνομητέρες θα πιάσουν στο στόμα τους για πρώτη φορά επίσημα το σεξουαλικό προσανατολισμό. Το 10%, οι ομοφυλοφιλικές οργανώσεις, αλλά και όλοι οι ομοφυλόφιλοι πολίτες καλούμαστε να παρακολουθήσουμε στενά την πορεία αυτού του νομοσχεδίου και να ασκήσουμε πιέσεις. Επιτέλους, με αυτή τη νομική προστασία μπορεί να φύγει ένας από τους πολύ δικαιολογημένους φόβους που έχουμε πολλοί και πολλές από εμάς να χάσουμε τη δουλειά μας λόγω διακρίσεων.

Δικτυακές διευθύνσεις (και στα ελληνικά):

www.antigone.gr

www.stop-discrimination.info